އޭނަ އެގޮތަށް – މަ އެހެން ގޮތަކަށް

ނަބީލް

އިމާމް ޝާފިޢީ އެކަލޭގެފާނު އިޖުތިހާދުގެ އަލީގައި ހާމަކުރެއްވި ރައުޔުފުޅުތަކާ މެދު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ރައުޔަކީ އެއީ ގޯސްވެދާނެ ކަމުގެ އިޙްތިމާލު އޮތް ރަނގަޅު ރައުޔެވެ. އަދި އަނެކާގެ ރައުޔަކީ ރަނގަޅުވެދާނެ ކަމުގެ އިޙްތިމާލު އޮތް ގޯސް ރައުޔެވެ. (އިޙްތިމާލަކީ ކަމެއް ދެގޮތަކަށް ވެދާނެ ކަމުގެ ފުރުސަތު އޮތުމެވެ. ރައުޔޭ ކިޔަނީ އުސޫލުތަކެއްގެ އަލީގައި ފާޅުކުރެވޭ ޚިޔާލަށެވެ.)

ވިސްނައިފި މީހަކަށް ކޮންފަދަ ރީތި އިރުޝާދެއް އެބަ ލިއްބައިދޭތޯއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ތިމާ ދެކޭ ގޮތަކީ ކުށް ގޮތެއް ކަމުގައި ވުމުގެ ފުރުސަތަކީ ނެތް އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އަދި އަނެކާ ދެކޭ ގޮތް ތިމާގެ ވިސްނުމާއި ތަފާތުވީ ނަމަވެސް، އެއީ ރަނގަޅު ގޮތް ކަމުގައިވުމުގެ ފުރުސަތަކީ ވެސް ނެތް އެއްޗެއް ނޫނެވެ.

ޝާފިޢީގެފާނުގެ އެ ވިސްނުންފުޅަށް އަހަރެމެން ޢަމަލުކޮށްފި ނަމައީ ވަރަށް ގިނަ ޚިޔާލުތަފާވުންތަކުގައި ބައިބައިވުމުގެ ދޮރެއް ނުހުޅުވޭނެއެވެ. ބައެއް މީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަ ގޮތުން ޚިޔާލު ތަފާތުވުމަކީ ނައްތާލެވޭނޭ ކަމެކެވެ. ފުރަތަމަ މައްސަލަ އުފެދެނީ ވެސް މިހިސާބުންނެވެ. ތަފާތަށް އީމާން ނުވެވޭ ހިސާބުންނެވެ. ޚިޔާލުގެ ތަފާތަކީ އޮންނަ އެއްޗެއް ކަމަށް ގަބޫލު ނުކުރެވޭ ހިސާބުންނެވެ.

އިމާމް ޝާފިޢީގެ ވިސްނުންފުޅާ ހަމައަށް އަހަރެމެން ގެ ފިކުރު ގެނައުމަށްޓަކައި ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ ޚިޔާލު ތަފާތުވުމަކީ އިންސާނީ ޠަބީޢަތެއްކަން ގަބޫލުކުރުމެވެ. މިކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު ހެއްކަކީ ޢުމުރު ދުވަހު ތިމާ ދުނިޔޭގައި އުޅޭއިރު ތިމާގެ ފިކުރު އެތައް ގޮތަކަށް ބަދަލުވަމުންދާ ދިއުމެވެ. ދެން ތިމާގެ ހުރި ކަމެއް އެހެން މީހެއްގައި ހުރުމުން އެކަމާ ހައިރާންވަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ މިކަން މިހެން ހުރިއިރު އެކަކާއި އަނެކަކު ތަފާތުވާނެ މިންވަރު ވަޒަންކޮށްލަން އެހާ އުނދަގުލީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ބަދަލުވުމުގެ ޤާނޫނުން ބޭރުގައި ވޮޑިގެންވަނީ ބަދަލުވުން ލެއްވި މާތް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ދެވަނަ ކަމަކީ ޚިޔާލު ތަފާތުވަނީ ސަބަބެއް އޮވެގެން ކަން ގަބޫލުކުރުމެވެ. އިއްޔެ ހިތާވެގެން ކައިވެނި ކުރި ދެމީހުން މިއަދު މައްސަލަޖެހެނީ ފަހަރެއްގައި ކުރިއަށްވުރެ ހުތުރުވީއެވެ. ފަހަރެއްގައި ކައިވެންޏަށް ފަހު އިހަށްވުރެ ރީތިވިޔަސް، ކުރިން ނޭނގޭ ސިއްރުތަކެއް އެނގުނީއެވެ. އަޅާނުލެވެނީއެވެ. ލޯބިނުދެވެނީއެވެ. “ފަހަރެއްގައި” ކުރިއަށްލައިފައި ބައިވަރު ޖުމުލަތައް ކީދާނެއެވެ. ކޮންމެވެސް ސަބަބެއް އޮންނާނެއެވެ. ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ. ހަމަ ފޫހިވީއެވެ. އާއެކެވެ. އެވެސް ވާ ގޮތެކެވެ. އެކަމަށް ވެސް ސަބަބެއް އޮންނާނެއެވެ. އެ ސަބަބު ބަޔާންކުރަން ނޭނގުން އެއީ އަހަރެމެންގެ ބަސްމޮށުން ތެރިކަމުގެ ނުކުޅެދުންތެރިކަމެވެ. ކޮންމެ ކަމަކަށް ވެސް ސަބަބެއް އޮންނާނެއެވެ. މިއީ ސަބަބުގެ ކާއިނާތެވެ. ސަބަބުގެ ޤާނޫނުން ބޭރުގައި ވޮޑިގެންވަނީ ސަބަބު ހެއްދެވި މާތް ރަސްކަލާނގެއެވެ.

ތިން ވަނަ ކަމަކީ އަނެކާގެ ވިސްނުމުން އަނެކާގެ ޚިޔާލަށް ނަޒަރެއް ދިނުމެވެ. އަހަރެންގެ އުސޫލުތަކާއި ވިސްނާ ގޮތުގެ އަލީގައި ވިސްނީމާ އަނެކާގެ ފިކުރަކީ އެއްވެސް އަގެއް ހުރި އެއްޗަކަށް ދުވަހަކު ވެސް ނުވާނެއެވެ. ކުޑަދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލުތަކާއި މެދު ވިސްނާ ފަދައިންނެވެ. ރޯނުވަށާ ކަންޏެއް ދެފައިގެ ދެމެދަށް ލައިގެން ބޫނން ބޫނން ކިޔަ ކިޔާ ހުންނަ ކުޑަކުއްޖާއާ މެދު އަހަރެމެން ވިސްނާއިރު، އަހަރެމެންގެ އުސޫލުތަކުން އޭނާއާ މެދު ވިސްނާ ނަމަ ވިސްނޭނީ އެއީ ހާދަހާ މޮޔަ ކުއްޖެއް ކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް އޭނާގެ ފިކުރާއި އޭނާއަށް ލިބުނު ޢިލްމާއި އޭނާގެ ޢުމުރާއި މިކަންކަމަށް ރިޢާޔަތްކުރުމާއެކު ވިސްނާ ނަމަ އޭނާ ބެލެވޭނީ ވަރަށް ވެސް ސިކުނޑި ތަނަވަސް އުފެއްދުންތެރި ކުއްޖެއް ކަމުގައެވެ. އާއެކެވެ. އެކަން އަދި ގަބޫލުކުރިޔަކަސް އެޔަކީ ރޯނުވަށަން ގެންގުޅޭ ކަންޏަކީ ސައިކަލެއް ކަމުގައި ތިބާ ގަބޫލުކުރީ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ.

ހަތަރުވަނަ ކަމަކީ އަނެކާގެ ވިސްނުމުގައި އުސޫލެއް ހުރިތޯ ބެލުމެވެ. ވާހަކަ ދެއްކުމުގައި މީހުން ދެބަޔަކަށް ބެހެއެވެ. އެއް ވައްތަރަކީ ވާހަކަދެއްކުމުގައި ހަމައެއް ލަމައެއް ނުގެންގުޅޭ މީހުންނެވެ. އެމީހުންގެ ރައުޔަކީ ރައުޔެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު އެއީވެސް އެއްޗެކެވެ. ކޮންވެސް އެއްޗެކެވެ. އެޔަކާއި އިދިކޮޅަކަށް ބަހުސެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ޒުވާބު ކުރެވިދާނެއެވެ. އެކަމަކު އެއީ ބޭނުން ކަމެއް ނޫނެވެ. އެ ނައްތައެއް ނުލެވޭނެއެވެ. ދުނިޔޭގައި ހަޑިއެއްޗެހި ވެސް ހުންނާނެއެވެ. އެޔާއި މުޢާމަލާތުކުރަން ދަސްކުރާށެވެ. މާތް ﷲ މިދުނިޔެ ހައްދަވާ މިތަނަށް ލެއްވި ޠަބީޢަތް ބަދަލުކުރަން ނޫޅޭށެވެ.

ދެވަނަ ވައްތަރަކީ ވާހަކަދެއްކުމުގައި ހަމައެއް ގެންގުޅޭ މީހުންނެވެ. މިފަދަ މީހުންގެ ވާހަކަތައް އެމީހުންގެ އުސޫލުތަކާއި ކިރާށެވެ. އުސޫލުތަކާއި އޭނާ އެބުނާ ބުނުމާއި ދިމާވޭތޯ ބަލާށެވެ. މިސާލަކަށް ލޮނުރަހަލާ ކޮންމެ އެއްޗެއް ނުބައިކަމަށް ދަޢުވާކުރާ މީހަކު، ބަޖިޔާ މީރު ކަމަށް ބުނަންޏާ، ތިޔަކީ ތިބާގެ އުސޫލާ ޚިލާފު ކަމެއް ނޫންތޯ ބުނުމުން އޭނާ ގަބޫލުކުރާނެއެވެ. ނުވަތަ އެއީ އޭނާގެ އުސޫލަށް އައި އިސްތިސްނާއެއް ތޯ އޮޅުން ފިލުވާށެވެ. ކޮންމެ ގަވައިދަކީ ޤާނޫނަކީ އޭގައި އިސްތިސްނާ ހުންނަ އެއްޗެކެވެ. އެއިން ވެސް ދޭހަކޮށްދެނީ އިންސާނީ ބުއްދިއަކީ އުނި އެއްޗެއް ކަމެވެ.

ފަސްވަނަކަމަކީ އަނެކާގެ އުސޫލުތައް ތިމާގެ އުސޫލުތަކަށް ވުރެ މޮޅުވުމަކީ ވެދާނެ ކަމެއް ކަމަށް ގަބޫލުކުރުމެވެ. މިކަން ގަބޫލުކުރެވޭނީ ތިމާއަކީ އުނި މީހެއް ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވިގެންނެވެ. އެއްވެސް އިންސާނަކީ ފުރިހަމަ މީހެއް ނޫނެވެ. ކުށް ނުކުރެވޭ މީހެއް ނޫނެވެ. ތިމާގެ ކަންކަމާއި ބަސްބަހުގައި ކުށް ހުންނާނެ ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވިއްޖެ ނަމަ އެ ކުށުގެ ނިސްބަތް އަނެކާއަށް ވުރެ ތިމާގެ ކިބައިގައި ބޮޑުވުމާއި ނުވުމުގެ ފުރުސަތު އޮންނާނެ ކަމަށް ގަބޫލުކޮށްލުމަކީ މާ އުނދަގޫ ކަމެއް ނޫނެެވެ.

މިދެންނެވި ވިސްނުން އަޅުގަނޑުމެންގައި ހަރުލައްވާލެވުމުން، އޭނަ އެގޮތަށް – މަ އެހެން ގޮތަކަށް، ވިސްނުމަކުން، ބުނުމަކުން ޢަމަލުކުރަމަކުން އެޔަކީ ޤިޔާމަތް ވީ ކަމަށް ދެކޭކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް އިސްވެ ދިޔަ އިމާމް ޝާފިޢީގެ ބަސްފުޅުތައް ފަދަ ކިތަންމެ ބަސްފުޅެއް ކިތަންމެ ފޮތެއް އެ މައުޟޫގައި އަހަރެމެންގެ އިސްވެ ދިޔަ ދަންނަބޭކަލުންނާއި، އިހުގެ ޙަކީމުންނާއި މިހާރުގެ ޢިލްމުވެރިންނާއި މުފައްކިރުންވެސް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. އަޅުގަނޑު ހިތުން ސަލަފުންނަށް ތަބާވުމުގައި އިސްވެ ދިޔަ ސަލަފުއްޞާލިޙުންގެ މިފަދަ ބަސްފުޅުތައް ވެސް ހިތްމައްޗަށް ގެނެސް އަޚްލާޤުގައި ހަރުލައްވަންވާނެއެވެ.